Trong nghệ thuật âm nhạc, ca hát là loại hình ra đời sớm nhất. Cũng như nhiều loại hình nghệ thuật sân khấu khác, người ca sĩ bằng tài nghệ của mình truyền tải đến người nghe nội dung tư tưởng, vẻ đẹp nghệ thuật của tác phẩm. Để trở thành người diễn viên ca hát chuyên nghiệp, người ca sĩ cần được đào tạo bài bản, nắm vững các kỹ thuật thanh nhạc, cùng với sự hiểu biết về kỹ thuật tâm lý diễn viên và có hành động diễn xuất phù hợp. Đây sẽ là cơ sở để người nghệ sĩ sáng tạo, mang đến cho khán giả những tác phẩm có chất lượng nghệ thuật cao.Kỹ thuật biểu diễn có vai trò quan trọng đối với sự thành công của người nghệ sĩ trong quá trình sáng tạo nghệ thuật. Tuy nhiên, kỹ thuật biểu diễn trong đào tạo bộ môn Thanh nhạc ở nước ta hiện nay chưa thật sự được chú trọng, quan tâm. Vì vậy, tác giả bài viết xin được nêu lên một số Kỹ thuật hình thể của diễn viên trong biểu diễn Thanh nhạc.
Thứ nhất, động tác chào
Sự xuất hiện đầu tiên của ca sĩ sẽ tác động đến ấn tượng, tình cảm của khán giả. Vì vậy, người nghệ sĩ phải chú ý đến động tác chào khi ra biểu diễn. Động tác chào không chỉ thể hiện thái độ tôn trọng, lịch sự với người xem mà còn thể hiện yếu tố thẩm mỹ và sự hiểu biết của người nghệ sĩ. Đôi khi chỉ cần quan sát động tác chào, khán giả cũng có thể đánh giá được đẳng cấp, sự tự tin, sự chuyên nghiệp của người biểu diễn. Có một số nghệ sĩ biểu diễn thật tuyệt vời nhưng đến khi kết bài, chào khán giả, họ lại thực hiện vội vàng như “chào khoán” cũng phần nào giảm đi thiện cảm của người xem.Trong biểu diễn ca hát ngày nay, động tác chào thông dụng vẫn được các ca sĩ thể hiện là người cúi ở mức độ vừa phải, hai tay thả lỏng tự nhiên dọc theo thân người hoặc tay trái để thẳng tự nhiên, tay phải đưa lên ngực trái ở tim. (Tuy nhiên, cũng có ca sĩ không hiểu được ý nghĩa của động tác này đã để tay trái lên ngực phái) Động tác này để bày tỏ sự cảm ơn với tình cảm của khán giả, và như để thể hiện rằng khán giả luôn trong tim người nghệ sĩ, khán giả là động lực để người nghệ sĩ tiếp tục sáng tạo nghệ thuật.Trừ trường hợp như vừa ra sân khấu vừa hát hay khi xuất hiện đã có những động tác diễn xuất rồi thì có thể không chào. Còn lại khi hát đơn ca hoặc hát tốp ca khi ra sân khấu trong tiếng nhạc dạo hoặc ra sân khấu xếp đội hình thì bao giờ cùng nên cháo khán giả.Khi kết thúc bài hát cũng nên chào. Nếu ca sĩ hát đơn ca hai, ba bài một lúc khi kết thúc từng tiết mục cũng phài chào. Nếu được hoan nghênh nhiều, nghệ sĩ phải cám ơn khán giả một vài lần, thậm chí khi đã vào hậu trường mà khán giả vẫn vỗ tay cổ vũ thì cũng nên xuất hiện để chào lần cuối.Với những tiết mục tập thể, có thể để một người thay mặt cả đội chào khán giả trước khi bắt đầu và sau khi kết thúc tiết mục. Tuy nhiên, cần thống nhất động tác và chào làm sao cho đều, đẹp. Cả đội có thể quy định lúc cùng chào khán giả bằng tiếng hô nhỏ hay một ám hiệu nào đó.
Thứ hai, ánh mắt
Khi tạo ra con người, “Thượng Đế” đã khéo léo ban tặng cho chúng ta năm giác quan với tất cả tâm hồn và cảm xúc để con người cảm nhận và tận hưởng vẻ đẹp tuyệt vời của cuộc sống giữa vũ trụ bao la. Trong những giác quan ấy, đôi mắt nắm giữ vai trò quan trọng nhất trong cuộc sống của mỗi con người. Người xưa đã có câu “Giàu hai con mắt”. Đôi mắt còn là biểu tượng của tin yêu và niềm hy vọng. Chẳng phải thế mà từ lâu chúng ta đã được nghe câu danh ngôn bất hủ “Đôi mắt là của sổ của tâm hồn”. Tâm hồn của con người vô cùng phức tạp với sự thay đổi những tình cảm: yêu thương, giận hờn, căm ghét, đau khổ… Muốn biết tâm hồn ẩn chứa những gì có thể tìm hiểu phần nào qua đôi mắt.Với người nghệ sĩ biểu diễn, đôi mắt là phương tiện biểu hiện quan trọng. Trong nghệ thuật biểu diễn thanh nhạc, ngoài khả năng thể hiện tình cảm bài hát qua giọng hát, người ca sĩ còn phải biết thể hiện những suy tư, trăn trở của mình về tác phẩm qua ánh mắt. Người ca sĩ cần biết lúc nào nhìn xuống khán giả, nói với khán giả và lúc nào nhìn vào bạn diễn.Một số ca sĩ, đặc biệt ca sĩ trẻ ít có kinh nghiệm sân khấu, thường gặp nhiều lúng túng, có sự biểu đạt chưa phù hợp với bài hát không chỉ ở khuôn mặt, đôi tay và cả đôi mắt. Nhiều ca sĩ khi hát ánh mắt luôn căng thẳng, không tập trung, đảo đi, đảo lại liên hồi, thậm chí mắt trợn ngược nhìn lên trần nhà. Có người mắt cứ nhìn xuống dưới chân như đang tìm kiếm vật gì trên sân khấu. Trong khi biểu diễn, nếu người ca sĩ làm những hành động như trên, ngoài việc mất khả năng tập trung chú ý sân khấu, vô tình người diễn viên đã bỏ phí một phương tiện hiệu quả để thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác phẩm.Với những tác phẩm được biểu diễn ở hình thức song ca, tốp ca, trong bài hát có những câu, đoạn người hát phải giao lưu, “nói” với nhau. Trong trường hợp này, người hát phải nhìn vào bạn diễn, “nói” với bạn diễn, tránh tình trạng mắt lại nhìn đi nơi khác làm đối thoại, giao lưu của hai người không chặt chẽ.Một kinh nghiệm khác lúc diễn trên sân khấu, khi nhìn xuống khán giả, diễn viên không nên nhìn thẳng vào mắt hay nhìn trực diện vào mặt ai, cứ nhìn vào một điểm trên trán hay nhìn vào khoảng không gian ngay trên đầu khán giả. Với cách nhìn như vây, khán giả sẽ có cảm giác nghệ sĩ đang nhìn, đang nói với họ nhưng kỳ thực người ca sĩ chẳng nhìn cụ thể vào ai. Cách nhìn này có thể giúp những người ít kinh nghiệm sân khấu đỡ cảm giác “run” khi hát. Trong trường hợp bắt buộc vừa hát vừa giao lưu với một khán giả cụ thể nào đó thì có thể sử dụng ánh mắt như khi giao lưu với bạn diễn.Với những bài hát có nội dung vui tươi, cần thể hiện cặp mắt long lanh như đang cười. Những bài hát thể hiện nội dung ngợi ca, trang trọng cần thể hiện bằng ánh mắt nghiêm nghị, trang nghiêm. Những tác phẩm thể hiện sự đau thương, tang tóc ánh mắt nên thể hiện nỗi buồn, sự u ám…Trên đây là một số gợi ý nhỏ. Tuy nhiên, cuộc sống con người với đời sống nội tâm hết sức phong phú, những tình cảm vui, buồn, đau khổ được thể hiện bằng những đôi mắt muôn hình, muôn vẻ mà không có công thức nhất định. Để có thể sử dụng đôi mắt là một trong những phương tiện biểu diễn hiệu quả, người diễn viên ca nhạc cần có sự quan sát, nghiên cứu cách biểu lộ tình cảm của những đôi mắt thật ngoài đời, từ đó luyện tập thể hiện những đôi mắt ấy rồi ứng dụng khi biểu diễn trên sân khấu.
Thứ ba, kết hợp hát với động tác và nhảy, múa trên sân khấu ca nhạc
Âm nhạc là môn nghệ thuật của âm thanh. Để thưởng thức cái hay, cái đẹp trong tác phẩm âm nhạc, đặc biệt là các tác phẩm thanh nhạc, ngoài thính giác là chủ yếu, thị giác cũng đóng vai trò đáng kể. Cùng với thính giác, thị giác giúp người xem cảm nhận tác phẩm toàn diện hơn, sâu sắc hơn. Như vậy, cùng với một số yếu tố ngoại lai khác (hoá trang, phụ trang, âm thanh, ánh sáng) trong quá trình biểu diễn, nếu người diễn viên ca nhạc biết cách kết hợp giữa giọng hát với sự vận động, một số động tác múa ở mức độ vừa phải sẽ giúp người xem thăng hoa hơn trong thưởng thức.
Lịch sử nghệ thuật opera đã cho thấy, việc đưa các màn nhảy múa vào opera không chỉ để giải trí mà còn có tình tiết liên quan đến nội dung nhạc kịch đã mang lại thành công cho vở diễn. Đi tiên phong trong quan điểm này là nhà cải cách nhạc kịch người Đức C.W.Gluck (1714 –1787). Trong vở nhạc kịch Carmen của nhạc sĩ người Pháp G.Bizet, (1838 – 1875) chắc chắn người xem sẽ không thể quên được màn hát kết hợp với nhảy múa của nhân vật Carmen ngay phần đầu tác phẩm. Ngoài ra, cùng với các màn nhảy múa khác thể hiện không khí lễ hội, trong hồi hai của vở nhạc kịch đã góp phần tạo nên những ấn tượng vô cùng mạnh mẽ cho người xem.Trong biểu diễn thanh nhạc, người ta sử dụng rất nhiều động tác nhảy múa, nhưng có thể chia thành 3 loại là: Động tác minh hoạ, động tác biểu hiện, vũ đạo.Động tác minh hoạ: Người xưa có câu nói “Lời nào bộ ấy” có nghĩa là khi chúng ta hát ca từ nói về điều gì thì có động tác minh hoạ cho lời ca ấy. Ví dụ như khi hát đến trời có thể chỉ tay hoặc nhìn lên cao, khi hát đến đất chỉ tay xuống đất, khi hát về nhân vật tôi chỉ tay vào bản thân… Động tác minh hoạ còn miêu tả hình tượng trong ca khúc. Như khi hát bài Qua sông của nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn đến câu “Hò khoan chị em chúng mình ta lướt nhanh con thuyền đưa các anh…”, người ca sĩ có thể dùng bàn tay và cơ thể diễn tả động tác đang chèo thuyền; hay khi hát ca khúc Cánh chim báo tin vui của nhạc sĩ Đàm Thanh đến đoạn tả tiếng chim, người ca sĩ có thể vừa hát vừa duyên dáng để tay lên miệng làm điệu bộ tả con chim đang hót.Động tác biểu hiện: Khi hát người ca sĩ có thể sử dụng thêm các động tác ngoại hình như đôi bàn tay, đặc biệt là ánh mắt biểu hiện các tình cảm khi vui sướng, khi đau buồn, khi tức giận, lúc căm hờn… mọi trạng thái tình cảm chứa đựng trong bài và trong nội tâm người diễn viên. Những ai đã một lần xem Tùng Dương biểu diễn bài Ôi quê tôi của nhạc sĩ Lê Minh Sơn chắc chắn sẽ có cảm giác “Nổi da gà” khi nghe giọng hát, chuyển động cơ thể đầy “Ma mị” cùng ánh mắt xuất thần của Tùng Dương khi hát đoạn có lời ca:Ánh mắt như dao cau liếc vào mỏm đá.Mài tuổi thơ tôi sắc ngọt.Ánh mắt em lung lay sóng rượu quê rót đầy chống chếnh thân em…Hay khi xem Thanh Lam biểu diễn, tuy ca sĩ này không sử dùng quá nhiều sự chuyển động của cơ thể nhưng người xem vẫn có thể cảm nhận được sự da diết, mạnh mẽ hay đau khổ qua tiếng hát cũng như động tác hình thể của cô.Có thể nói, động tác biểu hiện là những động tác thể hiện nhiều sự tinh tế. Với loại động tác này, ca sĩ có thể sử dụng hạn chế chuyển động nhất nhưng vẫn đạt hiểu quả truyền tải thông tin lớn nhất tới người xem.Như vậy, với việc lựa chọn các động tác vừa phải, thể hiện đúng lúc, đúng chỗ sẽ giúp người ca sĩ tăng thêm sự truyền cảm tới khán giả.Động tác vũ đạo: Động tác vũ đạo hay được các ca sĩ biểu diễn dòng nhạc nhẹ, đặc biệt là nhạc dance sử dụng. Những động tác này thường không có ý nghĩa cụ thể, chức năng của nó là tạo thêm sự sinh động, lôi cuốn cho bài hát, hoặc thể hiện vẻ đẹp hình thể của diễn viên…Động tác vũ đạo các ca sĩ sử dụng ngày nay rất đa dạng, phong phú. Khi luyện tập, ngoài yêu cầu về khả năng cảm thụ, các ca sĩ cần phải có thể lực tốt. Việc hát kết hợp với nhảy múa liên tục, ở tốc độ nhanh sẽ mất nhiều sức, dễ gây ra hiện tượng hụt hơi. Để có những màn hát kết hợp với vũ đạo đẹp mắt, các ca sĩ phải đầu tư nhiều công sức cũng như thời gian luyện tập. Nhiều ca sĩ nổi tiếng về dòng nhạc dance hiện nay mỗi ngày đều dành từ một đến hai tiếng để luyện tập vũ đạo. Tuy nhiên, khi sử dụng các động tác nhảy múa, vũ đạo luôn phải nhớ rằng trong nghệ thuật ca hát, người ca sĩ phải lấy giọng hát làm phương tiện chủ yếu để diễn đạt tình cảm. Nếu nghệ sĩ biểu diễn quá sa đà sử dụng động tác nhảy múa và vũ đạo thì các tiết mục biểu diễn ca nhạc sẽ bị chuyển thành múa – hát hoặc hát- múa./.